Договорот е правен акт со кој две или повеќе страни создаваат заемни права и обврски. Според македонскиот Закон за облигациони односи (ЗОО), договорот се смета за склучен кога страните ќе постигнат согласност околу неговите суштествени елементи. Овие „суштествени елементи“ зависат од видот на договорот – ако станува збор за купопродажба, тоа е цената и предметот на продажба; ако станува збор за договор за закуп, тоа е месечната закупнина и предметот што се дава под закуп. Согласно на ова, се смета дека без да постои јасна согласност за барем основните точки на еден договор, неговото постоење би било доведено во прашање.

Како се склучува договор?

Според член 18 од ЗОО, договор се смета за склучен штом страните се усогласени околу она што е најважно за договорот. Ова изгледа едноставно, но правно гледано има повеќе чекори – понуда, прифаќање, понекогаш преговори и, зависно од случајот, посебна форма за определени видови договори (на пример, нотарска заверка).

Во пракса, склучувањето договор не мора секогаш да биде официјален чин или потпишување лист хартија. Понекогаш е доволна и усна изјава или соодветно однесување, под услов законот да не бара задолжителна писмена форма. Токму затоа во член 20 се истакнува дека волјата за договор може да се изјави со зборови, но и со „вообичаени знаци“, па дури и со конкретни дејствија што упатуваат на прифаќање на договорната содржина. Сепак, ако законот инсистира на пишана форма (на пример, при продажба на недвижности), тогаш усмените договори може да не предизвикуваат правно дејство.

Понуда и прифаќање

Понудата е основниот начин за покренување на договорните обврски: едната страна („понудувачот“) дава конкретен предлог, додека другата страна („понудениот“) треба да одговори со прифаќање. Понудата мора да ги содржи суштествените состојки на идниот договор, но не мора секогаш да е писмена. Дури и изложување на стоки со означена цена во продавница може да се смета за понуда (член 26), освен ако не произлегува поинаку од околностите.

Прифаќањето, пак, мора да биде јасно и недвосмислено. Во пракса, прифаќањето најчесто е експлицитно („Прифаќам да купам според твојата понуда, ја прифаќам Вашата понуда…“), но може да биде и преку дејство: на пример, ако некој ви понуди да ви продаде производ преку Интернет и вие ја извршите уплатата, тоа е доволно за да се смета дека сте ја прифатиле понудата.

Интересен момент е дека молчењето, како правило, не значи прифаќање (член 34). Никој не може да ве обврзе дека молчењето автоматски води кон склучување договор. Меѓутоа, постојат исклучоци: ако редовно соработувате со некого за одредени стоки или услуги и добиете нова понуда за истата стока, а не одговорите негативно, тогаш може да се смета дека го прифаќате предлогот. Исто така, ако лице што професионално извршува налози (на пример, превозник) не го одбие налозите што ги добива, постои можност според законот да се смета дека го прифатило договорот.

Примери од пракса

Замислете дека имате сопствен бизнис и редовно нарачувате канцелариски материјали од иста фирма. Секоја недела добивате понуда со горе-долу иста содржина, за иста роба и слични услови. Не одговарате писмено на секоја понуда, но стоката ви стигнува редовно, вие ја плаќате и така соработката продолжува. Во ваков контекст, доколку еднаш не одбиете некоја пратка, може да се смета дека сте ја прифатиле понудата. Со оглед на тоа дека имате воспоставена пракса, самиот тек на работењето говори за веќе склучен договор.

Друг пример е продажбата преку онлајн платформи. Кога кликнете „Се согласувам“ или „Купи сега“, тоа всушност е прифаќање на понудата прикажана на веб-страницата (цената, условите за испорака, роковите). Иако не потпишувате физички документ, со вашето „кликнување“ и плаќање јасно изразувате волја за склучување на договорот.

Преговори и доверливи информации

Преговорите што му претходат на еден договор не обврзуваат – секоја страна може да се откаже додека преговорите траат. Сепак, законот (член 22) предупредува дека страната која водела преговори со нечесна цел или без вистинска намера да склучи договор, може да одговара за штетата што ѝ ја предизвикала на другата страна. Ова значи дека ако, на пример, се водат преговори за голем деловен аранжман и едната страна уште од почеток знае дека нема намера да потпише договор, таа може да се соочи со обврска да ја надомести штетата на другата страна, доколку преговорите пропаднат и со тоа ѝ причинат реални загуби.

Дополнителен сегмент е заштитата на доверливите и класифицирани информации за време на преговорите. Ако едната страна ви овозможи пристап до чувствителни бизнис-податоци или трговски тајни, вие не смеете да ги користите за свои цели или да ги откривате на трети лица, дури и ако на крај не дојде до склучување договор.

Молчење при преговори

Често се случува во практиката една страна да испрати понуда, а другата да не одговори. Како што споменавме, молчењето обично не значи прифаќање, но треба да внимавате дали во контекст на вашата редовна соработка, деловна практика или други околности, тоа би можело да се протолкува како прифаќање. Ова е особено важно кога со години имате договорен модел на работа со одреден партнер и сите понуди секогаш се прифаќале „без многу зборови“. Во такви околности, неформалната комуникација може да стане доволна за да се смета дека имате склучено договор.

Што се случува при задоцнето прифаќање?

Законот предвидува и ситуации кога прифаќањето стигнува подоцна од очекуваното (член 35). Ако дојде до задоцнување, прифаќањето може да се смета за нова понуда од понудениот, и тогаш понудувачот е оној што треба да одговори дали ќе прифати или одбие. Но, има и исклучок: ако понудата е испратена навреме, а поради технички или логистички проблем стигнала подоцна до понудувачот, тогаш договорот може да се смета склучен, освен ако понудувачот веднаш го извести понудениот дека не ја прима задоцнетата прифаќање.

Како се одредува моментот и местото на склучување?

Моментот на склучување на договор е исклучително важен – се определува кој закон важел во тој миг, кој суд е надлежен, па дури и дали некоја страна станала неспособна пред или по склучувањето. Според член 23 од ЗОО, договорот се смета склучен онолку долго колку што ѝ било потребно на комуникацијата да стигне до понудувачот и тој да ја прими изјавата за прифаќање.

Местото на склучување се смета она местото каде што понудувачот имал седиште или живеалиште во моментот на давање на понудата, освен ако страните не одредат поинаку. Во денешно време, кога често се користат електронски средства (мејлови, онлајн апликации), местото и моментот може да се проценат врз основа на IP-адреси, сервери и слично, но сепак главниот принцип останува дека се зема предвид седиштето или живеалиштето на понудувачот при давање на понудата.

Што ако некоја страна почине или стане неспособна за време на процесот?

Член 36 нагласува дека понудата не го губи дејството ако смрт или неспособност настапила по давањето на понудата, освен ако се гледа од околностите дека сакале поинаков резултат. Ова секако зависи од конкретниот тип на договор. Ако поради личните особини на еден од договарачите (на пример, тоа лице требало да создаде уметничко дело) е од клучно значење тој да е жив и способен, тогаш договорот нема да може да опстои.

***

Склучувањето договор не е само формална размена на документи. Тоа е процес што почнува со преговори и понуда, добива конкретна тежина со прифаќање, а може да биде остварено и со практични дејства кои јасно ја покажуваат волјата на страните. Законските одредби се поставени така за да овозможат правна сигурност: странките да знаат дека имаат стабилна основа, но и за да се спречи злоупотреба во текот на преговорите.

Во денешната деловна средина, договорите сè повеќе се склучуваат по електронски пат, што носи свои предности (брзина, ефикасност), но и предизвици (да се докаже моментот на прием, да се осигури автентичност на понудата и прифаќањето). Затоа, секогаш е препорачливо да се користат официјални канали на комуникација, да се зачувуваат докази за доставување и прием на понуда и прифаќање, а кога законот бара, да се примени пропишаната форма (на пример, нотарска заверка).