Обврски на фирмите согласно Закон за заштита на укажувачи

Заштитата на укажувачите претставува критичен елемент во современите правни системи, особено во контекст на заштита на јавниот интерес и промовирање на транспарентноста во работењето на институциите и правните лица.

Во Република Северна Македонија, оваа област е регулирана со Законот за заштита на укажувачи, кој има за цел да обезбеди соодветна правна заштита за лицата кои имаат намера да пријават незаконити дејства или други неправилности.

Цел на Законот за заштита на укажувачи

Законот за заштита на укажувачи е насочен кон уредување на процесот на заштитено пријавување во јавниот и приватниот сектор. Целта на овој закон е да обезбеди правна заштита на укажувачите, лица кои пријавуваат сомневање или сознание за казниво дело, или друго незаконито или недозволиво постапување кое го загрозува јавниот интерес. Законот ги дефинира правата на укажувачите и ги утврдува обврските на институциите и правните лица во врска со обработката на таквите пријави.

Заштитено внатрешно пријавување

Еден од клучните аспекти на Законот за заштита на укажувачи е регулирањето на заштитеното внатрешно пријавување. Според член 4 од законот, укажувачот може да врши заштитено внатрешно пријавување во институцијата или правното лице каде има сомневање или сознание за незаконито постапување. Ова пријавување може да се изврши усно, на записник, или во писмена форма до овластено лице за прием на пријави од укажувачи.

Во случај кога во институцијата или правното лице нема овластено лице за прием на пријави, укажувачот ја доставува пријавата директно до раководното лице на институцијата или правното лице. Важно е да се истакне дека овластеното лице има обврска да постапува по пријавата, да ги заштити личните податоци на укажувачот и да го информира укажувачот за преземените мерки во врска со пријавата во рок од 15 дена.

Внатрешни акти за заштитено пријавување

Законот исто така предвидува дека институциите во јавниот сектор и правните лица во приватниот сектор треба да донесат внатрешни акти за уредување на процесот на заштитено внатрешно пријавување. Во јавниот сектор, овие акти се донесуваат на предлог на Државната комисија за спречување на корупцијата, додека во приватниот сектор, правните лица со најмалку 10 вработени се обврзани да донесат вакви акти самостојно.

Овие внатрешни акти треба да бидат јавно достапни и да обезбедат лесен пристап за сите вработени во институцијата или правното лице. Дополнително, актите мора да содржат јасни процедури за заштита на укажувачите, како и мерки за заштита на нивните лични податоци и идентификација.

Правилник за насоки за донесување на внатрешни акти

Министерството за правда, врз основа на Законот за заштита на укажувачи, има донесено Правилник за насоки за донесување на внатрешни акти за заштитено внатрешно пријавување во приватниот сектор (објавен во Службен весник на РМ, бр. 46 од 8.03.2016 година). Овој правилник ги утврдува основните насоки кои правните лица треба да ги следат при донесување на своите внатрешни акти.

Според правилникот, правните лица треба да обезбедат пристапност до лице или место за заштитено внатрешно пријавување и да осигураат дека внатрешните акти се достапни за сите вработени. Дополнително, правилникот забранува какви било одредби во актите или договорите за работен однос кои би го попречиле правото на пријавување, или кои би го дефинирале пријавувањето како прекршување на одредби за доверливост, лојалност и професионалност.

Правилникот исто така предвидува заштита на укажувачите од било каков вид на повреда на права или штетни дејствија, како и забрана за откривање на нивниот идентитет, освен ако тоа не е наложено со судска одлука.

Имплементација и важност на заштитеното пријавување

Имплементацијата на Законот за заштита на укажувачи е клучен фактор за успешното функционирање на овој механизам за заштита на јавниот интерес. Институциите и правните лица имаат обврска не само да донесат внатрешни акти за заштитено пријавување, туку и да ги применуваат на начин кој ќе ги охрабри вработените да пријавуваат незаконити дејства без страв од негативни последици.

Заштитеното пријавување е од суштинско значење за откривање на неправилности и спречување на злоупотреби во работењето на институциите и правните лица. Ова придонесува за зголемување на транспарентноста и одговорноста во општеството, како и за заштита на јавниот интерес.

Законот за заштита на укажувачи претставува значаен чекор во насока на зајакнување на правната заштита на лицата кои пријавуваат незаконити дејства или други неправилности во работењето. Преку неговата имплементација, се обезбедува правна заштита на укажувачите, се промовира транспарентноста и се зајакнува одговорноста на институциите и правните лица.